OBÓZ RAD W PAPROTNIE

Na początku lat czterdziestych w Paprotnie istniał kobiecy obóz Reichsarbeitsdienst, nazistowskiej Służby Pracy Rzeszy.  Obóz znajdował się nieopodal dworca wąskotorówki. W czasie wojny kobiety z RAD pracowały w służbie medycznej oraz na stanowiskach pomocniczych w jednostkach wojskowych.  

  W Paprotnie (niem. Parpart) w niewielkiej odległości od dworca kolei wąskotorowej, naprzeciwko rampy załadowczej, znajdował się kobiecy obóz RAD. Nazistowska organizacja Reichsarbeitsdienst (w skrócie RAD, niem. Służba Pracy Rzeszy) była masową organizacją przystosowania obywatelskiego i wojskowego młodzieży w III Rzeszy. W trakcie II wojny światowej wykonywała ona funkcje pomocnicze wobec Wehrmachtu. Została założona w 1933 roku, po dojściu NSDAP do władzy. Przywódcą RAD-u, aż do 1945 roku był Reichsarbeitsführer Konstantin Hierl.

  Nadrzędnym celem organizacji było kształtowanie postaw młodzieży wobec państwa poprzez pracę. Początkowo do organizacji wstępowali ochotnicy. W dniu 26 czerwca 1935 roku wprowadzono w III Rzeszy zarządzenie o obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa, a obowiązek miał być wypełniony poprzez pracę w Reichsarbeitsdienst. Zarządzeniu temu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 25 lat, a od 4 września 1939 roku także kobiety. Wprowadzenie obowiązku pracy spowodowało gwałtowny rozwój organizacji, której struktury w szybkim czasie powstały we wszystkich landach III Rzeszy, a organizacja przybrała charakter organizacji masowej. Organizacja wykonywała pracę na rzecz państwa w różnych dziedzinach życia gospodarczego wyznaczanych przez Ministerstwo Pracy. Mężczyźni („robotnicy”) zajmowali się pracą w leśnictwie i rolnictwie, budową i naprawą wałów przeciwpowodziowych czy systemów drenażowych, pracowali przy budowie dróg, a nawet autostrad. W czasie wojny mężczyźni budowali umocnienia, mosty, drogi oraz inne obiekty infrastruktury komunikacyjnej na potrzeby wojska, a także usuwali zniszczenia wywołane nalotami. Kobiety („pokojówki”) natomiast uzupełniały męską siłę roboczą w rolnictwie, podejmowały działalność charytatywną, odciążały matki w gospodarstwie domowym, wypasały i doiły bydło.

  Podczas wojny męskie grupy robocze w większości wspierały Wehrmacht jako oddziały konstrukcyjne i naprawcze oraz stawały przy działach przeciwlotniczych. Kobiety w czasie wojny pracowały w służbie medycznej oraz na stanowiskach pomocniczych w jednostkach wojskowych (np. były sekretarkami, telefonistkami) oraz jako tzw. Wojenna Służba Pomocnicza (Kriegshilfsdienst w skrócie KHD) pomagały w urzędach, biurach, również przy produkcji uzbrojenia oraz w prowadzeniu środków transportu publicznego. Obozów kobiecych było znacznie mniej niż męskich, np. w 1934 roku było „tylko” 7347 „pokojówek” w porównaniu z 220 000 „robotników”.

  Obóz w Paprotnie przeznaczony był dla kobiet (Reichsarbeitdienst der weiblichen Jugend – RAD/wJ). Należał do RAD-Gruppe 50 Greifenberg-Stargard, utworzonej 1.10.1935 roku. Infrastruktura obozu składała się z placu apelowego z masztem i flagą RAD-u, kilku drewnianych baraków mieszkalnych, baraku kuchni i stołówki oraz baraku sanitarnego. W obozie mieszkało od 160 do 180 osób. Obecnie właścicielem działki jest Gmina Karnice (działka dzierżawiona jest przez osobę prywatną). Teren jest mocno przekształcony (splantowany), składowane na nim są ziemia i gruz. Dlatego też na pierwszy „rzut oka” nie widać żadnych pozostałości po zabudowaniach obozowych. Być może gdzieś we wsi zachowały się elementy wyposażenia obozowego (zastawa stołowa, sztućce, meble itp.), ponieważ w ciężkich powojennych czasach nowi osadnicy „zagospodarowywali” wszelkie mienie poniemieckie.

  Odtworzenie tej karty z dziejów Paprotna było możliwe dzięki archiwalnym fotografiom ze zbiorów Marka Grzelaka i Doriana Wintera. Czarno-białe zdjęcia zostały wykonane zimą 1941/42 roku oraz latem 1942 roku. Na ponad 60 fotografiach uwieczniono m. in. baraki mieszkalne, kobiety zamieszkujące te baraki, pracę w polu, kulig (?) oraz budynek dworca.

tekst: Jacek Kuczkowski